Je slaat een woordenboek, encyclopedie of het internet open, je oog valt op iets dat je niet zocht maar wel boeit, een onbekend of alweer vergeten begrip (serendipiteit bijvoorbeeld) of perspectief, en vertrokken ben je. Wie graag grasduint, komt vaak terecht in een spiraal van toevallige, associatieve ontdekkingen.

Serendipiteit is een in 1754 door de Britse auteur Horace Walpole gemunt begrip. Hij kwam erop door de lectuur van een anoniem Perzisch sprookje, in 1722 in het Engels vertaald als The Travels and Adventures of Three Princes of Sarendip. De prinsen uit de titel waren zonen van Jafer, koning van Sarendib of Serendib (afgeleid van het Sanskriet Simhaladvipa, 'verblijfplaats-van-leeuwen-eiland'), een oude Arabische benaming voor Sri Lanka (Ceylon). De prinsen, avontuurlijke reizigers, deden door toeval en scherpzinnigheid veel verrassende ontdekkingen.

Robert K. Merton (1910-2003), een van de grote sociologen van de voorbije eeuw, schreef eind jaren vijftig, samen met de Franse historica Elinor Barber een geschiedenis van serendipity. Merton breidde serendipiteit uit tot de onvoorziene gevolgen van (sociale) activiteiten, bijvoorbeeld wetenschap. Wetenschappelijk onderzoek en ontdekkingen verlopen verre van altijd zo rationeel en rechtlijnig als wordt voorgesteld; grote doorbraken zijn niet zelden te danken aan toeval, fouten en afwijkingen op de theorie.

Serendipiteit, de kunst van het onverwachte, heeft te maken met nieuwsgierigheid, openheid en kritisch inzicht. Op deze webstek komen zo goed als alle gepubliceerde boeken, artikels en besprekingen van ethicus en historicus Gie van den Berghe.

Voor contact met de auteur bij voorkeur: gievandenberghe@gmail.com