Wegwerpmedicijnen | Farma-industrie

Vissen en amfibieën worden blijkbaar niet vrolijk van de antidepressiva die in onze waterlopen terechtkomen via onze ontlasting en doorgespoelde medicatie. Vissen springen niet vrolijk op uit het water, kikkers blijven springen in plaats van het wat kalm aan te doen. Misschien wordt het effect van de stimulantia tenietgedaan door de tonnen overtollige medicijnen die we doorspoelen of in de vuilbak gooien. The New York Times berichtte op 28 april jl. dat waterlopen antidepressiva, antibiotica, hormonen, hart- en andere medicijnen bevatten. In vissenhersenen werd Prozac teruggevonden.

Wetenschappelijk onderzoek van eind 2018 leerde dat in Nederland elk jaar voor minimaal 100 miljoen euro aan medicijnen wordt weggegooid. Niet-gebruikte geneesmiddelen die door patiënten worden teruggebracht naar de apotheek worden standaard vernietigd (promotieonderzoek van Charlotte Bekker). Er is weinig veranderd, op 19 juli 1995 berichtte NRC-Handelsblad al dat mensen voor 200 miljoen gulden aan medicijnen in prullenbak of toilet gooien, of terugbrengen naar de apotheek om vernietigd te worden.

In België gaat het er even onbesuisd aan toe. In 2016 werden er liefst ‘520 ton pillen, poedertjes, siropen, capsules en andere geneesmiddelen vernietigd’ waarvan een groot deel nog perfect bruikbaar was. Het jaar voordien ging het zelfs om 572 ton (Benjamin Van Synghel). Wettelijk bepaald, en dat legt de farmaceutische industrie en apothekers beslist geen windeieren.

Velen onder ons verzamelen al enkele decennia papier, blik, glas, plastic, kurk, batterijen in de hoop dat ze gerecycleerd worden. Maar hergebruik van de zoveel duurdere en voor het milieu schadelijke geneesmiddelen is in België bij wet verboden. Crimineel!

Patiënten houden geregeld medicijnen over. Onder meer omdat ze in een te grote dosis voorgeschreven worden (niet zelden omdat dat goedkoper uitvalt), of omdat ze het gebruik van het middel stoppen voor de voorraad op is (soms nadat één pil onwenselijke bijwerkingen had), of omdat na een medisch onderzoek bleek dat ze een hogere of lagere dosis moesten innemen.

Volgens Charlotte Bekker is 40 procent van de verspilling te voorkomen, vooral bij geneesmiddelen die voor meer dan één maand verstrekt zijn. Kleinere – en niet duurdere – standaardverpakkingen zijn een deel van de oplossing. Ongebruikte en niet zelden peperdure medicijnen kunnen, na controle in de apotheek, aan een andere patiënt verstrekt worden. Gratis aan patiënten die het niet breed hebben, voeg ik er meteen aan toe. Da’s humaan en zo vermijd je dat de apotheker er tweemaal aan verdient. In Nederland mag dergelijke heruitgifte, ook al ondersteunt de beroeps- en brancheorganisatie voor apothekers dat niet. Bekker verwacht dat tot 70% van alle ongebruikte medicijnen veilig hergebruikt kunnen worden.

In België richtten enkele artsen in 2017 een ‘sociale apotheek’ op om ongebruikte maar niet vervallen medicijnen te verdelen onder minderbedeelde patiënten. Ze hielden een persconferentie, schreven aan de toenmalige minister van Volksgezondheid, Maggie De Block, maar die vond het maar niets. Een Koninklijk Besluit (of wet) uit 2009 verplicht apothekers teruggebrachte geneesmiddelen te vernietigen (het internet staat vol boodschappen van apothekers die daartoe aanmanen). Minder pillen voorschrijven vond het ministerie, en wie weet of teruggebrachte geneesmiddelen wel goed bewaard werden. De Algemene Farmaceutische Bond noemde het idee onveilig en illegaal, ja ‘onwettige uitoefening van de geneeskunde’.

De artsen en apothekers die ik raadpleegde reageerden ontwijkend of wisten hooguit te melden dat er wel apothekers waren die zoiets lokaal deden. Verscheidene mensen die op regelmatige basis naar derdewereldlanden gingen, zamelen blijkbaar zeer lokaal ook geneesmiddelen in. Dokters van de Wereld die ik contacteerde omdat zij over de nodige medische kennis en distributiekanalen beschikken, antwoordde dat het inderdaad verspilling is maar dat zij geen ‘oude medicijnen’ mogen aannemen. Ze wensten me veel succes als ik van plan was iets dergelijks op te zetten. Artsen zonder Grenzen bleken begrensd: ze antwoorden niet.

Heel merkwaardig vond ik dat nergens een spoor terug te vinden was van het mogelijk hergebruik van de chemische bestanddelen in farmaceutische middelen, zelfs wanneer de vervaldatum verstreken is. Ik ben geen chemicus, maar onmogelijk lijkt het me niet, te duur misschien wel.

Er zijn altijd redenen om iets niet te doen, maar dit is zo zinvol, dit gaat zoveel verspilling tegen, dit kan zoveel mensen helpen tot redden, dat het bijna misdadig is om het niet te doen. Hoe moeilijk kan het zijn? We zamelen batterijen in in supermarkten, waarom geen geneesmiddelen in bij apothekers? Die worden dan opgehaald door een bevoegde instantie, medewerkers of vrijwilligers halen er de vervallen medicijnen uit en de rest gaat naar medische hulporganisaties voor derde en vierde wereld.

Gepubliceerd op De Wereldmorgen (30.4.2021), op het Salon van Sisyphus (1.5), Streven Vrijplaats (5.5)

Vervaldata op medicijnen zijn doorgaans relatief willekeurig en mogen als de medicijnen in droge en niet te warme omstandigheden bewaard zijn (niet in de badkamer) in bijna 90% van de gevallen (zeker als de nood hoog is) probleemloos gebruikt worden, behalve insuline, antibiotica... Zie daarover sterk artikel: https://www.researchgate.net/publication/236160159_Expired_drugs_To_take_or_not_to_take  PDF downloaden.

Blijkt dat in 2011 slechts 1,4% van de Amerikanen ongebruikte medicijnen terugbracht naar de apotheker. De rest ging de vuilbak of het WC in!

In het artikel is ook sprake van het in de VS door de Food and Drugs Administration een Shelf Life Extentions Program (SLEP) in het leven geroepen programma dat informatie verstrekt over medicijnen waarvan de vervaldatum al dan niet mag worden overschreden, onder meer met de bedoeling derdewereldlanden te helpen. Zie hierover https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/mcm-legal-regulatory-and-policy-framework/expiration-dating-extension

P.S. In de tussentijd heb ik het kabinet van minister Vandenbroucke en allerhande instanties gecontacteerd met het opiniestuk. Vriendelijke maar behoudsgezinde antwoorden met als voornaamste argument dat eens een apotheker een product heeft afgeleverd zij/hij geen controle meer heeft over de wijze waarop mensen de medicijnen - al dan niet vervallen - bewaard hebben.