Niet identieke identiteiten

Ik begrijp niet zo goed wat nu juist je identiteit is. Men zegt dat het ten eerste is waarmee je geboren wordt, maar dat het ook het resultaat is van de keuzes die je maakt. Zou u mij kunnen helpen? 

Ik begrijp niet zo goed wat nu juist je 'identiteit' is. Ik dacht altijd dat het draaide rond: ben je Belg of niet. Maar het zou ook het resultaat zijn van keuzes die wij maken op basis van onze ideeën over en onze betrokkenheid bij groepen. Dat begrijp ik niet goed. We hebben het namelijk over onze persoonlijkheid in dit thema. Zou u iets meer uitleg daarover kunnen geven?
(vraag van zestienjarig meisje op www.ikhebeenvraag.be) 

Identiteit is een minder makkelijk begrip dan op het eerste gezicht lijkt. Wat jij bedoelt en wat men er tegenwoordig onder verstaat is iets als 'persoonlijkheid' (in de zin van 'een persoonlijkheid hebben'). Persoonlijke identiteit betekent dat iemand een bepaalde persoon is die als dusdanig, als eenheid herkend wordt of kan worden. Een individu dus, iemand met een min of meer duidelijke, min of meer bestendige, standvastige persoonlijkheid. Uiterlijke, lichamelijke kenmerken zijn daar een deel van (men is vrouw of man, jong of oud...) en spelen een rol bij bijvoorbeeld identificatie. Maar tegenwoordig bedoelt men met 'identiteit' vooral gedragsmatige en geestelijke (psychische) eigen-schappen of kenmerken, zoals persoonlijke overtuigingen en houdingen tegenover andere mensen, toestanden en gebeurtenissen. 

Die overtuigingen en (geestelijke, psychische) houdingen (of 'attituden', met een geleerd woord) zijn inderdaad het resultaat van onze betrokkenheid bij bepaalde groepen en de keuzes die wij op basis van onze ideeën maken - dat heb je goed gezien. Maar je lijkt dit ook als een tegenstelling te ervaren. Waarschijnlijk omdat je 'persoonlijkheid' als iets zeer persoonlijks, ultra-individueels beschouwt en ervaart. Dat is het ook, zeker, maar die 'persoonlijkheid' of 'identiteit' wordt wel gevormd in en door het contact, de wisselwerking en confrontatie met anderen, met de buitenwereld, de wereld buiten jezelf, buiten je 'ik'. 

Identiteit is dus een veelomvattend en ook wel enigszins rekbaar begrip, dat dan ook door veel mensen enigszins verschillend ingevuld wordt. Het is in elk geval iets waar je niet mee geboren wordt, maar iets dat geleidelijk groeit en waardoor je voor anderen én jezelf steeds meer individu wordt ('individu' is afgeleid van een oud Grieks woord voor 'onverdeelbaar', 'wat niet versneden kan worden', wat met andere woorden 'uniek' is). 

Deze opvatting staat in schril contrast met een even gangbare maar veel oudere en conservatievere invulling van het identiteitsbegrip, iets waarnaar jij verwijst met 'je bent Belg of niet'. De opvatting van 'identiteit' als iets dat volledig of in zeer hoge mate bepaald wordt door je genen (genetisch zijn mensen grotendeels identitek), of door de omgeving waarin je terechtkomt of geboren wordt; iets dat door je biologie of door omstandigheden en door anderen wordt bepaald, opgelegd of geweigerd - gaat in feite terug op de oorspronkelijke ('oude', 'conservatieve') betekenis van het identiteitsbegrip. In 'identiteit' vind je dezelfde stam terug als in 'identiek' (gelijk). Beide zijn afgeleid van het Latijnse 'idem' (hetzelfde). Belg (of Vlaming) ben je nooit alleen. Hier gaat het om gemeenschappelijke identiteiten, en die komen vooral tot uiting in de tegenstelling tot Anderen, andere gemeenschappelijke identiteiten (Nederlander, Waal). Het feit Belg, Vlaming of Bask te zijn, is voor veel mensen een vast en zelfs wezenlijk onderdeel van hun identiteit, iets waar ze trots op zijn, als eigen-schap en persoonlijke verdienste ervaren. 

Deze laatste, 'oudere' vorm van identiteit heeft vooral te maken met een beoordeling door anderen dan jezelf. Er wordt dan vanuit een extern perspectief geoordeeld of je gelijkt op, identiek bent met een ander iemand of anderen. Identiteit heeft hier met identificatie te maken. De andere vorm van identiteit, zeg maar de eigen identiteit, heeft meer te maken met zelfbesef en zelfervaring, al komen die dus mee tot stand door en via de blik en interpretaties van anderen. 

(september 2009)