Het slechte voorbeeld | Baron d'Holbach - Le christianisme dévoilé
Augustus 1765, Abbeville, twee adellijke jongelui lopen een processie voorbij zonder de hoed af te nemen. Verklikkers beweren dat ze goddeloze liederen zongen en in de buurt werd een kruis beschadigd. Eén van de beschuldigden ontkomt naar het buitenland, maar Jean-François Le Fèvre, chevalier de La Barre, wordt opgepakt. Bij een huiszoeking treft men een beduimeld exemplaar aan van Voltaire's pas verschenen Dictionnaire philosophique. De negentienjarige La Barre wordt op 4 juni 1766 tot de tortuur veroordeeld - tong uitgetrokken, hoofd afgehakt, lichaam verbrand.
Dat is het fanatieke klimaat waarin het eerste werk van baron d'Holbach verscheen, Le christianisme dévoilé (1761), een felle aanklacht tegen religieus fanatisme en intolerantie. Het boek, dat nu gedateerd aandoet, sloeg in als een "bom op het huis van de Heer" (Denis Diderot). Wie werd betrapt met een van de brandstapel gered exemplaar, riskeerde negen jaar dwangarbeid.
Paul-Henri Thiry, baron d'Holbach (1723-1789), was een van de meest radicale denkers van zijn tijd, militant atheïst en materialist. Op zijn zevenentwintigste erfde hij een fortuin dat hij onder meer aan een kring intellectuele vrienden besteedde. Dertig jaar lang kwamen de philosophestweemaal per week samen in d'Holbachs Parijse salon (l'hôtel de la philosophie, café Europe) of op zijn kasteel Grandval (la Citadelle des Encyclopédistes). Ze kregen er het allerbeste voorgeschoteld: eten, drank, discussie, geziene gasten en beroemdheden op doortocht (David Hume, Adam Smith, Benjamin Franklin...).
d'Holbach schreef 376 artikels voor de Encyclopédie, vertaalde tal van Duitse en Engelse filosofische en politieke werken en droeg ook met eigen filosofisch werk (Système de la nature, Le Bon sens) bij aan de Verlichting, legde mee de ideologische basis van de Franse Revolutie.
In Le christianisme dévoilé stelt hij dat mensen geloven omdat ze dat van jongsaf geleerd hebben. Ze weten van niet beter, bevragen hun geloof nooit, beseffen niet dat het tegen rede en natuur indruist. Een christelijke natie die haar principes consequent zou toepassen, zou in diepe inertie verzinken. Alle bezittingen opgeven, bij elke slag de andere wang toekeren, huis, bezit, ouders en vrienden opgeven om Christus te volgen - het lijkt wel een complot om de maatschappij te ontwrichten!
Vrede op aarde aan alle mensen van goede wil, maar het christendom deed meer bloed vloeien dan alle andere religies samen. Niet verwonderlijk, gezien het in de bijbel voorgehouden model: een god met een slecht karakter, wraakzuchtig en boosaardig, die van bij het begin valstrikken spant voor zijn schepsels, wel wetend dat ze er zullen in tuimelen (de zondeval), om ze dan voor eeuwig en altijd te straffen (de erfzonde). Die hen ziek en sterfelijk maakt, graag kwelt (hel en vagevuur). En nog partijdig ook, met dat uitverkoren volk dat op zijn bevel andere volkeren bedriegt, besteelt en uitmoordt. God beminnen, maar hoe liefhebben wat je vreest?
Gods woord getuigt al evenmin van wijsheid, alwetendheid of perfectie. Wie schept nu eerst het licht en pas dan de zon? De mens man én vrouw scheppen om dan een mannenrib tot vrouw te transformeren! De bijbel staat bol van de tegenstrijdheden, alsof de duivel er de hand in had. De openbaring is zo duister dat ze voortdurend geïnterpreteerd moet worden. Daarbij lopen de meningsverschillen zo hoog op, dat er sekten ontstaan die elkaar, in gods naam, naar het leven staan.
De Kerk maakte god nog ongelooflijker. Almachtig maar manipuleerbaar, iemand die op bevel van priesters duivels uitdrijft (het doopsel), brood en wijn in vlees en bloed omtovert, en zich laat paaien en omkopen door gebeden en offergaven. Algoed, maar om goed te doen wil hij geflatteerd en aanbeden worden.
Het christendom is tegennatuurlijk, verbiedt de mens van zichzelf te houden en van de schepping te genieten, predikt abstinentie, zelfkwelling en ledigheid. Wat moet een mens met een religie die moord en brand schreeuwt als je 's zondags de akker bewerkt om je gezin te voeden? Wat moet je met een god die zich zorgen maakt over wat, hoeveel en wanneer je eet? Met een Kerk die niet opkomt voor de uitgebuiten maar gemene zaak maakt met de onderdrukkers?
Godsdienst voert mensen dronken van enthousiasme, wiegt ze in slaap met de belofte van onaards geluk, zodat ze hier en nu in ellende berusten. Maar, besluit de baron, waarheid zal zegevieren over leugen, de ketenen van het (bij)geloof zullen verbroken worden. Hij maakte dat niet meer mee, enkele weken voor het uitbreken van de Franse Revolutie gaf d'Holbach de geest.
