Geweldig | Misdaad en geweld in fictie
Wat trekt mensen zozeer aan in misdaadfilms, vooral die met extreem veel geweld? Waarom zijn die zo populair? (vraag van 48-jarige man op www.ikhebeenvraag.be, februari 2012)
Film is, als het geen documentaire is, fictie - zoals een roman. Fictie is veelal, minstens ten dele een vlucht uit de werkelijkheid, ja soms de ontkenning van (een deel van) die realiteit. Maar het is een tijdelijke, in de tijd beperkte vlucht. De kijker/lezer weet dat hij na film of roman naar zijn alledaags bestaan terugkeert, terugkeren kan.
Die vlucht én het geruststellend besef dat je hoe dan ook terugkeert naar de gekende, veilige alledaagsheid, een door afspraken genormeerde werkelijkheid, verklaren grotendeels de aantrekkingskracht van geweld en misdaad in fictie, zeker wanneer die geloofwaardig in beeld worden gebracht. Zo realistisch mogelijk, maar wel bij gratie van het nooit helemaal afwezige besef dat het maar fictie is. Als een spannende en/of angstaanjagende droom. Bij het ontwaken kun je heel even in de waan verkeren dat het echt was, maar dat gaat zeer snel voorbij.
Geweld en misdaad in fictie laat denk-beeldige (fictief) maar intens beleefde overschrijding toe van waarden en normen eigen aan elke beschaving (waarmee natuurlijk niet gezegd is dat die voor elke beschaving dezelfde zijn). Door inleving in bepaalde hoofdpersonages in film of roman, kunnen kijker en lezer bij volmacht aan normovertreding doen, de normen die ze verondersteld wordt te huldigen én doorgaans naleven aan hun laars lappen. Het is toch 'maar' fictie.
Vandaar ook dat normovertredingen in fictie al gauw grenzeloos (en mensonterend) zijn, kunnen zijn, zoals bijvoorbeeld in de film 'Reservoir dogs'. De normoverschrijding is gratuit, kan geen kwaad, biedt mogelijk een welkome uitlaatklep voor opgestapelde agressie. De grensoverschrijding kan tomeloos zijn als negatieve weerspiegeling van de in het normale leven te huldigen en van vaak verheerlijkte beschavingsnorm(en). Iets wat ook zichtbaar wordt bij hard porno.
Denk ook aan nogal wat teamsport (American football bijvoorbeeld) en gevechtsporten zoals boksen. Afspraken en regels leiden hete geweld in aanvaardbare banen en de onontbeerlijke (en betalende) toeschouwers kunnen dankzij die al deze afspraken door inleving opgestapelde frustratie en agressie kwijt. Dat dit alles ondanks alle afspraken en regels alsnog kan ontsporen, zowel op het veld/ring als in de publiekstribunes, is bijna wekelijkse kost.
De tijdelijke vlucht uit de werkelijkheid, met garantie op terugkeer naar een veilig, geregeld maar bij vergelijking saaier bestaan, kan natuurlijk ook bewerkstelligd worden door middel van andere thema's dan geweld en misdaad. Documentaires of programma's over verre reizen, ongekende oorden, natuurdocumentaires, romantische liefdesverhalen, soaps (naar de reclame die inspeelt op hun aantrekkingskracht) en dergelijke meer.
Dat veel mensen worden aangetrokken door fictief geweld, misdaad en oorlog, zegt iets over de moeite die velen hebben met de vaak als een keurslijf aangevoelde normering en de (ogenschijnlijke) banaliteit en saaiheid van een dagelijkse bestaan. Wat liefdesverhalen betreft is 'The purple rose of Cairo' van Woody Allen een prachtig voorbeeld van de mogelijkheid en onmogelijkheid van deze fictieve vlucht.
Wetenschappers verschillen van mening of fictief geweld (in verhalen, romans, strips, film en televisie) een positief, negatief dan wel neutraal effect heeft op menselijk gedrag. Het ene onderzoek toont aan dat het een nuttige uitlaatklep is, het andere dat het kan inspireren tot daadwerkelijk geweld en nog een ander dat het afleidt van waar het in een beschaafde samenleving werkelijk om gaat.
Volledigheidshalve zij nog aangestipt dat als kijker of lezer in de gaten hebben, beseffen dat de film of roman een omkering is van het werkelijke, niet-fictieve leven met al zijn normen, hij probleemloos, ja nog intenser kan genieten van goed in elkaar geknutselde tot zelfs meesterlijke films of romans, zoals bijvoorbeeld 'Reservoir Dogs'.
Als afsluiter nog even vermelden dat veel normovertreding, misdaad en geweld niet onder die benamingen bekend staan, minder aldus herkend en bestraft worden. Er gaat in deze fataal door politiek en economie beheerste wereld, met macht en hebzucht die makkelijk tot normovertreding leiden, nogal wat om dat ronduit misdadig en mensonterend is. De vlucht in een andere werkelijkheid, met voort-durende romantiek en duidelijk herkenbare misdaad, hoeft dan ook niet te verwonderen.
