Dachau

Sinds eind 1985 verschijnt eens per jaar een nummer van de Dachauer Hefte, een tijdschrift in boekvorm dat zijns gelijke niet kent in West-Europa. De naam van het eerste staatsconcentratiekamp in nazi-Duitsland in de titel mag u niet misleiden. Het tijdschrift beperkt zich geenszins tot regionale geschiedenis, het is een internationaal wetenschappelijk discussieplatform gericht op documentatie en bestudering van geschiedenis en gevolgen van nazi-vervolging en nazi-kampen. Dachau staat in de titel omdat de reeks geleid wordt door Barbara Distel, de energieke directrice van de Gedenkstätte Dachau (het museum in het vroegere concentratiekamp) en Wolfgang Benz, een gerenommeerd onderzoeker van het Institut für Zeitgeschichte in München (Dachau ligt op 20 kilometer van deze stad).

Het eerste nummer van de reeks, met de bevrijding als thema, behandelt de bevrijding van Dachau, reacties daarop, het beheer van het bevrijde kamp door het internationaal gevangenencomité, het dagboek van de Belg Arthur Haulot en een interessant maar betwistbaar artikel over het bevel dat Himmler in april 1945 zou gegeven hebben om op de valreep alle KZ-gevangenen uit te roeien.

In het tweede nummer staat de slavenarbeid van de gevangenen, de economische exploitatie, centraal. Veel aandacht gaat naar vrijwel onbekende buitenkommando's, opgericht in de directe nabijheid van grote Duitse bedrijven. In het derde nummer worden vervolging, internering en verzet van vrouwen belicht. Ook hier artikels van historici en getuigenissen van overlevenden, onder meer over enkele vroege vrouwenkampen (vanaf 1933). In nummer vier van de reeks wordt de geneeskunde in de nazi-staat aan de orde gesteld: de vergassing door artsen van meer dan zeventigduizend psychiatrische patiënten, geneeskundige experimenten, de Dachau-plantage voor geneeskrachtige kruiden, gedwongen abortus voor vreemdelingen en bestrijding van alcoholisme door opsluiting in een concentratiekamp. Nummer 5 is gewijd aan (in Duitsland) 'vergeten kampen': kampen in Nederland, Roemenië, Griekenland, Frankrijk, Litouwen, Letland en Estland; 'heropvoedings'kampen. Vooral de artikels over KZ Gross-Rosen en over vervolging en uitroeiing van zigeuners zijn van hoogstaande kwaliteit. Een informatief maar weinig diepgaand diepgaand artikel over Breendonk wordt aangevuld met een aangrijpende tekst van de voormalige 'Breendonker' Jean Améry over foltering, een uittreksel uit zijn onvolprezen Jenseits von Schuld und Sühne.

In december 1990 verscheen het voorlopig laatste deel. Herinnering en afweer van het nazi-verleden worden aan de orde gesteld. Verschillende aspecten worden geduid en geanalyseerd: het spraakgebruik van Duitse politici, een soort seismograaf voor de moeilijkheid en de noodzaak van de herinnering; de evolutie van betekenis en symboliek van herdenkingstekens en -activiteiten; de complexe relaties in de triade Duitsers-joden-bevrijders/bezetters (de Amerikanen) en de evolutie van die relaties; het moeizame bestaan van joden en de joodse gemeenschap in Duitsland.

Dachauer Hefte. Studien und Dokumente zur Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, (1985-1990), Verlag Dachauer Hefte, Alte Römerstrasse 75, 8060 Dachau

Verschenen in Streven, 1991