Bangmakers | Alex Comfort - The Anxiety Makers. Some curious sexual preoccupations of the medical profession

Alex Comfort (1920-2000), arts en gerontoloog, dichter en romanschrijver, anarchist en pacifist, was een intellectuele duizendpoot. Het brede publiek kende hem van zijn seksuologisch werk, vooral The Joy of Sex. A Gourmet Guide to Lovemaking (1972), een kookboek voor seks, met voorgerechten, hoofdgerechten, sausen en pikanterieën. Seks als natuurlijke appetijt - dat werd een in vele talen vertaalde bestseller, (Speelse liefde, 1980).

Minder bekend is The Anxiety Makers, een overzicht van de medische sekshysterie in de 18de en 19de eeuw. Voor die tijd besteedden artsen weinig aandacht aan seksueel gedrag, velen prezen seks aan. In de vroege 16de eeuw bijvoorbeeld, moedigde Fallopius - die van de buis - ouders aan om de penis van hun zoontjes te masseren en te stimuleren.

Dit veranderde met de verburgerlijking van de maatschappij en de toename van status en gezag van artsen. De burgerij drong haar behoudsgezinde waarden op. Het vuile, vechtende, incestueuze, promiscue proletariaat moest aan banden gelegd worden. Artsen speelden een belangrijke rol in dit civilisatieproces, ze maakten bang voor besmetting en ziekte, werden onmisbaar.

De medische stand koos de kant van de macht. Wat seks betreft trad men het kerkelijk standpunt bij: alles wat niet op voortplanting is gericht is tegennatuurlijk. Niet alleen schadelijk voor de ziel maar ook voor het lichaam; zondig én pathologisch. Seksualiteit werd gemedicaliseerd, later gepsychiatriseerd. Met de beste bedoelingen, om correct gedrag en sociale orde te bevorderen, hebben vele generaties artsen hun patiënten medisch geïntimideerd, fout en moraliserend voorgelicht.

Geneesheren instrueerden ouders om seksuele vroegrijpheid in de kiem te smoren; kinderen hebben alle voedsel en energie nodig voor het rijpen van lichaam en geest. Vertel je kinderen dat wie zijn genitaliën onnodig aanraakt "lusteloos en ziek, idioot en krankzinnig wordt". Onthouding wordt beloond met een zuiver geweten, een heldere intelligentie en een goed geheugen. Maar wie masturbeert krijgt puistjes, onderontwikkelde spieren, verzonken ogen en een zwakke intelligentie. Zelfcontrole! laxeermiddel! dieet! lichaamsoefening! maar er wel over waken geen verkeerde krachten te stimuleren. Artsen vroegen zich af of koordklimmen niet moest worden afgeschaft, braken zich het hoofd over stokpaard, schommel en touwtje springen - de vervormde projectie van seksuele fantasieën van brave burgers.

Vrouwen kwamen meestal alleen zijdelings ter sprake, bijvoorbeeld omdat ze, door zich aan de echtelijke plicht te onttrekken, de gezondheid van hun echtgenoot schaadden. Maar god zij dank worden fatsoenlijke vrouwen niet door seksuele gevoelens gekweld. Hun "enige passie is liefde voor gezin, kinderen en huishoudelijke taken".

De medische bezorgdheid over fysieke en sociale gevolgen van masturbatie liep de spuigaten uit. Bijna alle seks gold als gevaarlijk maar het solitaire orgasme was het "dodelijkst; men kan er zo makkelijk en zo vroeg aan toegeven dat overdrijving" voor de hand ligt. De gevaren van zelfbevlekking waren legio: geïrriteerde urinewegen, stuipen, geslachtszieken, impotentie, epilepsie, astma, blindheid, verlamming, melancholie, dementie, krankzinnigheid, erfelijk belaste nakomelingen.

Onverbeterlijke kinderen moesten met gebonden handen slapen, kregen dwangbuizen en kuisheidsgordels om, een ring met naar binnen gerichte pinnen om de penis. Dat alles aangeprezen, gelegitimeerd door artsen. Sommigen cauteriseerden en ontzenuwden genitaliën. Eind 19de eeuw was de rage grotendeels voorbij maar de waanideeën hadden zich ondertussen verspreid onder ouders, kinderjuffrouwen en leerkrachten.

Virussen en spermatozoïden waren trouwe bondgenoten in de oorlog tegen seks, God's little allies. Veel artsen waren tegen preventie en behandeling van seksueel overdraagbare ziekten. Daar kwam pas verandering in toen in de Grote Oorlog veel militairen besmet en buiten strijd raakten (niet altijd per ongeluk, besmette prostituees waren zeer in trek).

En dan die andere bondgenoot: ongewenste, 'illegale' zwangerschap. Westerse artsen stonden lange tijd afkerig tegenover geboortecontrole en abortus. Coïtus interruptus zou neurose veroorzaken, condooms de vagina infecteren, de pil kanker verwekken. Dit keer haalden de bangmakers het niet. Betrouwbare geboorteregeling nam te veel angst weg, was te bevrijdend.

AIDS blies nieuwe wind in de zeilen van de bangmakers. Vanaf begin jaren tachtig werden in de VS veel verworvenheden van de seksuele revolutie teruggeschroefd. De sekshysterie grijpt weer om zich heen. Jongeren worden weer bang gemaakt voor 'voortijdige' seks, terwijl veel scholen onder staatsdruk seksuele opvoeding door abstinentieonderricht vervangen. En in de derde wereld wijzen kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders het condoom als boosdoener aan. Zij kunnen het weten.

Alex Comfort - The Anxiety Makers. Some curious sexual preoccupations of the medical profession, London, 1967.

Gepubliceerd in De Standaard der Letteren op 30 oktober 2003, in de reeks Zolderboeken, en in Mores, februari 2004.