Vernieuwde uniciteit

Historici zouden zich als geen ander bewust moeten zijn van het tijdgebonden karakter van historische interpretaties en collectieve herinneringen. Maar recent verkondigde een Nederlandse historica dat 'de holocaust' de essentie is van WO-II en vorige week stelde Rudi Van Doorslaer in Knack dat de holocaust hét symbool is van de oorlogsgruwel. Dat schrijft hij toe aan het raciaal karakter van de vervolging, de onschuld van de slachtoffers en het feit dat de doden het uiteindelijk altijd halen.

Waren de vervolging en uitroeiing van bijvoorbeeld zwarten en indianen minder raciaal? Waren zij minder onschuldig, minder dood? Zoals ook de Armeniërs die tijdens WO-I massaal werden afgeslacht? Zoals ook de mentaal en fysiek gehandicapten die de nazi's uitroeiden voor ze de Joden aanpakten?

Van Doorslaer maakt het zich bijzonder gemakkelijk door als enige andere verklaring voor de prominente plaats van de holocaust Joods gelobby aan te voeren en meteen af te wijzen. Joods gelobby speelde en speelt een rol, maar ook Armeniërs lobbyen. Blijkbaar hebben ze minder in de melk te brokkelen, de Armeense genocide wordt nog steeds niet officieel erkend door België.

Dat de jodenuitroeiing tegenwoordig zoveel aandacht krijgt, heeft met tal van factoren maken. Ten eerste met de Amerikanisering van de jodenuitroeiing tot holocaust: een gruwelijke gebeurtenis die alle Amerikanen nader tot elkaar moet brengen (Elie Wiesel vanaf de jaren 1970, kort daarop de televisieserie 'Holocaust', dan een nationaal holocaustmuseum). Eind jaren 1970 werd deze holocaust in Europa geïmporteerd. Hij maakte indruk maar sloeg niet meteen aan, historisch onderzoek en collectieve herinnering werden nog beheerst door een goed-fout paradigma: verzetshelden versus collaborateurs. Halverwege de jaren 1990 veranderde dat met de opkomst van extreem-rechts. Er kwamen wetten tegen holocaustontkenning en tientallen Europese landen spraken af dat meer holocaustonderwijs, herdenkingsdagen en musea een dam zouden opwerpen tegen extreem-rechts en racisme. Deze politieke keuze genereert fondsen en kansen voor onderzoek, onder meer voor Van Doorslaer en het SOMA.

Een andere belangrijke factor, vooral in de jaren 1980, was de politieke exploitatie van de Shoah door rechtse Israëlische bewindslui. Ook van belang is onze slachtoffercultuur. Een complex geheel van factoren dus, dat in gedachten gehouden en bestudeerd moet worden in plaats van toe te geven aan de waan van de dag.

Lichtjes ingekort verschenen in Knack van 23 mei 2007