Ras en racisme
Vanaf wanneer kunnen we zeggen dat iets racistisch is? En heeft dat enkel met de huidskleur te maken of ook andere dingen? Zoals geloof, land van herkomst... (vraag van een zestienjarige jongeman op www.ikhebeenvraag.be, maart 2009)
Racisme is het laatdunkend, denigrerend en/of discriminerend bejegenen, beoordelen of behandelen van mensen omwille van hun verschillend ras of etnische afkomst. Daarbij worden aan afgekeurde uiterlijke lichamelijke verschillen (met het eigen ras of etnische afkomst) steevast innerlijke (psychische, gedragsmatige, morele) negatieve kenmerken toegeschreven. Kenmerkend voor racisme is ook dat het individu niet langer als persoon wordt beoordeeld maar als lid van de afgekeurde, gediscrimineerde of te discrimineren groep.
Is racisme een gevolg van angst? Eerst en vooral, begrijp me niet verkeerd, ik probeer racisme niet goed te praten, valt niet goed te praten. Ik stel me enkel de vraag, hoe het komt dat dit toch blijft bestaan ondanks we in het verleden al vaak genoeg hebben gezien dat het niet klopt, niet werkt. Volgens mij ontstaat racisme door angst, onwetendheid en overlevingsinstinct. Als je kijkt naar de natuur, zie je vaak dat er rivaliteit ontstaat wanneer bv 2 verschillende groepen apen (zelfde soort) elkaar tegenkomen deze in conflict met elkaar komen. Heeft racisme hier mee te maken of ligt het dieper? Heeft het te maken met de angst verstoten te worden? Ik heb het gevoel dat het een combinatie van vele factoren is, ben benieuwd naar het antwoord (vraag van een 28-jarige man op www.ikhebeenvraag.be, december 2008)
Het is, zoals u aangeeft, inderdaad een combinatie van veel factoren. Handig bij het overdenken is onderscheid maken tussen 'racisme als gevoel' (het ware beter van 'racistische gevoelens' of 'racistische uitingen' te spreken en niet van 'racisme' tout court) en 'racisme als ideologie'. U heeft het in uw vraagstelling, zo te zien, meer over racistische gevoelens en u lijkt de wortels vooral te zoeken in biologische factoren. Dat is nogal modieus; tegenwoordig worden veel tot zelfs bijna alle menselijke gevoelens, aanvechtingen, motieven, kundes etc... teruggevoerd op een biologische, genetische, evolutionair bepaalde oorzaak (evolutionaire psychologie heet dat). Ik heb daar bijzonder sterke twijfels over en vind het niet noodzakelijk of, filosofisch uitgedrukt, overbodig om dergelijke niet bewijsbare veronderstellingen aan te voeren voor wat ook op een wetenschappelijk controleerbare (falsificeerbare) wijze kan worden verklaard. Raciale of racistische gevoelens, sterke groepsgevoelens gericht tegen Anderen, 'afwijkende' andere groepen of leden van die groepen, kunnen ook sociologisch en psychologisch verklaard worden. Ze hebben veel te maken met het ontstaan en ontwikkeling van identiteit (ik-gevoel), identiteit die doorgaans vertrekt uit, gebaseerd is op een gevoel van het horen bij een groep (gezin of groter). Daarover en ook over 'racisme tout court' heb ik recent een artikel geschreven waarnaar ik dan ook kan verwijzen.
Ben je racist van zodra je de mensheid opdeelt in rassen? Of van zodra je de mensheid opdeelt in rassen EN een meerwaarde aan je eigen ras toekent? (vraag van achttienjarige jongeman op www.ikhebeenvraag.be, januari 2009)
Ras en racisme zijn in hun huidige betekenis van relatief recente datum. Veel mensen keken ten alle tijde neer op alles en iedereen wat van hen verschilde. Men vond dat niet meer dan normaal,ook wat andersoortige mensen betreft.
De bewustwording en afkeuring van racisme - het op basis van rastoebehoren in woord of daad discrimineren, kleineren, vervolgen, uitroeien... - viel samen met het ontstaan en de uitwerking, in de tweede helft van de 19 de eeuw, van wetenschappelijk geachte rastheorieën, of theorieën gebaseerd op rasonderscheid én allerhande methoden om rassen uit mekaar te houden, van elkaar te onderscheiden. Wetenschappelijk onderzoek zal uiteindelijk duidelijk maken dat er weliswaar rassen, of verschillende soorten mensen bestaan (verschillende lichaamsbouw en fysionomie - neus, ogen, lippen, huidkleur....), maar dat die louter uiterlijke verschillen genetisch gezien verwaarloosbaar klein zijn en in geen geval toelaten één of andere waardenhiërarchie op te stellen.
Je bent dus helemaal geen racist omdat je de soort 'mens' in rassen opdeelt. Dat verwijt komt uit een overdreven politiek correcte hoek. Maar je bent wel racistisch bezig als je een volk of bevolkingsgroep op basis van zijn ras minderwaardig acht (aan jezelf of aan een hoger gewaardeerd ras). Misschien hebben we het ook beter niet over 'een racist', 'een racist zijn' maar over racistische gedachten en uitingen, iets waarvoor we allemaal, altijd op onze hoede moeten zijn.
Dus dit betekent dan dat iedereen zijn of haar eigen interpretatie aan ras kan geven, en de mensheid kan opdelen volgens zijn of haar 'ras'-criteria? Bijvoorbeeld zou ik dan de mensheid kunnen opdelen in: blondharigen, zwartharigen, bruinharigen...
Neen, natuurlijk niet. 'Ras' is een historisch gegroeid begrip. Tot ver in de 19de en zelfs de 20ste eeuw gebruikte men het ter aanduiding van mensen, een volk, een natie met ongeveer dezelfde erfelijke achtergrond; waarbij 'erfelijk' zeer breed geïnterpreteerd werd, nog niet in de zin van de erfelijkheidswetten. Rassenkunde kwam pas in de tweede helft van de 19de eeuw op en hield direct verband met een geheel van veronderstelde erfelijke, vooral uiterlijke kenmerken (de kleur van haar, huid, ogen waren daar elementen van).
Als iemand racistisch is, of iets anders in die trend, is dan dat genetisch bepaald of komt dit door opvoeding van de ouders? Of door iets anders(vraag van achttienjarige jongedame op www.ikhebeenvraag.be, mei 2008)
Dit wordt zeker niet genetisch bepaald, daar zijn geen aanwijzingen voor. Bekijk het eens anders: rasdenken, racisme en onverdraagzaamheid zitten in ieder van ons; ze maken deel uit van onze zoektocht naar identiteit, groepstoebehoren etc.
Mensen hebben Anderen, Vijanden nodig om zichzelf te kunnen definiëren, distantiëren. Opvallende Anderen zijn mensen met een andere huidskleur, van een andere sociale klasse, van een ander geslacht, enz.
Dit vrij normaal sociaalpsychologisch proces van identificatie en distantiëring (in- en uitsluiting) kan door de opvoeding (ouders én school) in de hand gewerkt, afgezwakt, geduid worden. Van immens belang is het opgroeien in een zo verscheiden mogelijk multiculturele omgeving, een toestand waar we hier in het westen meer en meer naartoe groeien.
Dus ja opvoeding (ouders en school), omdat ze onverdraagzaamheid in de hand werken tot stimuleren of omdat ze te weinig weerwerk kunnen bieden tegen die vrij algemeen voorkomende (en in die betekenis 'normale') aanvechtingen; te weinig weerwerk doorgaans door een gebrek aan inzicht in deze mechanisme.
