Nazi dictatuur
In The Nazi Dictatorship, problems and Perspectives of Interpretation,(London/New-York, 1989 second edition) ontleedt Ian Kershaw haarscherp hoe drie dimensies van de geschiedkundige benadering van het nationaal-socialisme - de historisch-filosofische, politiek-ideologische en morele dimensie - voor fundamentele meningsverschillen zorgen.
Kershaw zet de verschillende standpunten uiteen, weegt ze op bijna utilitaristische wijze tegen elkaar af en kiest voor de interpretatie die de meest vruchtbare inzichten en vooruitzichten oplevert. De interpretatie van het nazisme als een uniek fenomeen of als een soort totalitarisme blijkt bijvoorbeeld heuristisch minderwaardig aan de opvatting dat het een vorm van fascisme is.
Een andere belangwekkende conclusie is dat Hitler noch een absoluut heerser van het Derde Rijk, noch een zwak dictator was. Hitler was verantwoordelijk voor een klimaat waarin een spiraal van geweld KON ontstaan en gedijen. Hitlers fanatisme en intenties functioneerden als impuls en sanctie, toetssteen en legitimatie voor de escalerende discriminatie. Maar de Endlösung zou nooit voltrokken zijn zonder de actieve medewerking van de Wehrmacht, de enige kracht die het naziregime in toom had kunnen houden, zonder de medeplichtigheid van de civiele bureaucratie die de discriminatoire maatregelen uitvoerbaar maakte, zonder de Duitse industrie die de moordmachine uitbouwde en gretig profiteerde van de slavenarbeid in de kampen.
Interessant ook is de vraag naar de sociale repercussies van het nationaal-socialisme, of en welke invloed het had op het dagdagelijkse houdingen, gedragingen en mentaliteiten van de Duitse bevolking, voor, tijdens en na de oorlog. Het nazisme bracht geen sociale revolutie teweeg. Ingrijpende veranderingen waren het gevolg van de destructieve dynamiek van deze dictatuur. Samen met het 'duizendjarige rijk' stortten de steunpilaren van de oude sociale orde in en kwam de weg vrij voor een drastisch herziene vorm van kapitalisme in het westen, voor een sociale omwenteling in het oosten.
De tweede editie van The Nazi Dictatorship werd geactualiseerd en aangevuld met een lucide analyse van de Historikerstreit. Het belangrijkste aspect van deze woorden- en belangenstrijd is volgens Kershaw dat hij gevoerd werd. Open, informatieve, beredeneerde en kritische confrontatie met het verleden is hoe dan ook bevorderlijk voor historisch bepaalde, verantwoorde responsen op hedendaagse problemen.
