Na ons de zondvloed | Andere tijden, andere zeden?

Enkele weken geleden stond ik aan de schuiven aan een kassa. Achter mij een jongetje van een jaar of vier met zijn jonge ouders. De bengel schopte een paar keer hard tegen mijn schenen. Ik begreep hem wel: door mij moest hij iets langer wachten op het speelgoed dat voor hem klaar lag. Ma en pa vonden het best grappig. Tot ik het jongetje vriendelijk vroeg wat hij er zou van denken als ik tegen zijn benen schopte? De gulden leefregel ('behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden') viel bij niet in goede aarde bij de ouders. Waar bemoeide ik me mee? Wie dacht ik wel te zijn? Gelukkig was ik, voor een en ander kon escaleren, aan de beurt om mijn 'speelgoed' te betalen: contactlijm.

Het gedrag van die bengel, da's geen probleem. Het gebrek aan opvoeding vanwege de ouders is dat wel. Maar heel wat belangrijker is dat deze egocentrische en tot het eigen gezin beperkte houding niet langer uitzonderlijk is in onze welvarende maatschappij. Steeds meer mensen, jong en oud, houden minder rekening met wie niet tot de eigen kring behoort. Wellevendheid lijkt in te krimpen tot ego en gezin, Thuis en Familie.

Een selfie maatschappij

Bijna alle autobestuurders rijden te snel, mensen stappen in en uit hun wagen zonder oog voor aankomend verkeer. Zappen en 'appen' achter het stuur, maar niet aangeven dat je van richting gaat veranderen. Almaar meer mensen rijden door het rood licht, ook fietsers. Anderen de pas afsnijden, voordringen in de file: het is dagelijkse kost geworden. In autovrije straten wijken wandelaars niet meer uit voor fietsers en vice versa. Voetgangers lopen, het hoofd gebogen als voor een opperwezen, berichtjes uit te wisselen met andere afwezige mensen. Onachtzaam botsen ze tegen anderen op. Waarom die verdorie niet uitkijken? Zien ze dan niet dat zij on line zijn?!

Te veel wandelaars en fietsers gooien te veel afval in gracht en wei. Een deur openhouden voor wie vlak achter jou komt, het is een zeldzaamheid. Op overvolle bussen en trams staat vrijwel niemand nog zijn zitplaats af aan een bejaarde. Een vriendelijke groet tijdens een wandeling of bij het binnenkomen van een wachtzaal wordt zuinig beantwoord, iedereen zit verdiept in 'sociale' media. Vrijwel iedereen buigt het hoofd voor de alomtegenwoordige afgod. In naam van grenzeloze communicatie worden we steeds minder communicatief. Twitterende eilanden in een zee van zelfvervulling.

Technologie – van automatische deuren tot 'slimme' telefoons – maakt het mogelijk, maar niet noodzakelijk. Van groter belang is dat we met te velen zijn en dat de meesten onder ons zich aan mateloze consumptie kunnen overgeven. Te veel mensen, te veel wensen. Met iedereen rekening houden, altijd vriendelijk en attent zijn – het is niet meer doenbaar. Met de hoed in de hand kom je niet meer door het ganse land.

Attentheid en beleefdheid nemen te veel tijd in beslag, tijd die je toch al tekort komt door de jacht van het moderne leven. De kinderen moeten met de auto naar en van school gebracht worden, want met al die auto's is het te gevaarlijk om ze te voet of met de fiets op pad te sturen. Shoppen, consumeren, hamburgeren, zeeën, pretparken, festivallen. De welvarende wereld lijkt wel een vaste foor, een circus met als clown een koning of president. Elke grootstad gaat prat op zijn eigen groot rad.

Deze spektakelmaatschappij kost jaarlijks 1,3 miljoen verkeersdoden, waaronder een half miljoen voetgangers en ook nog eens vijftig miljoen gewonden. Verkeersongevallen zijn wereldwijd de belangrijkste niet aan ziekte gebonden doodsoorzaak.[1]

De eredienst van het IK wordt alleen en masse opgeheven. Bij brood en spelen, voetbal en oorlog. In de anonimiteit van de massa raken individualisme en egocentrisme gekwadrateerd tot ultranationalisme en tomeloze agressie.

Ik erger me aan mijn ergernissen. Ben ik te oud geworden, kan ik niet meer mee met 'de tijd'? Ben ik aan het verrechtsen? Er is meer aan de hand. Het gaat niet langer om 'de jeugd van tegenwoordig', het 'langharig tuig' dat ik ooit was. Jong en oud, man en vrouw, alle lagen van de bevolking geven zich over aan zelfzucht. 'Eerst onze mensen', de slogan waarmee het Vlaams Belang dit jaar naar de lokale verkiezingen trekt, speelt in op een wijd verbreide tendens. Uit een peiling van de Sociale Staat van Nederland in april dit jaar, bleek dat zelfzuchtigheid, asociaal gedrag, gebrek aan respect en onverdraagzaamheid mensen meer zorgen baart dan 'immigratie, zorg of veiligheid'.[2]

Kortzichtig

Met hoe meer we zijn, hoe minder rekening we (kunnen) houden met anderen. De 'anderen' zijn ons te veel aan het worden. Je bent ze beter kwijt dan rijk. Gemeenschapsgevoel en solidariteit verdwijnen als sneeuw en gletsjers voor de opgewarmde Aarde. Migranten worden 'illegalen' genoemd, alsof het niet om mensen maar om daden gaat. Onverdraagzaamheid en racisme grijpen om zich heen, ondanks alle geblaat over het tegendeel. Schild & Vrienden, een Vlaamse jongerenbeweging die identiteit en familie in het vaandel voert, maar in geheime chatgroepen racisme, seksisme en naziverheerlijking predikt,[3] is slechts het topje van de ijsberg. Ze zetelden al in de Raad van Bestuur van de Universiteit Gent, in de Vlaamse Jeugdraad, hadden N-VA en Open Vld geïnfiltreerd en al zestienduizend volgers op Facebook. 

Het soort racisme en seksisme dat Schild & Vrienden verspreidde (stills uit de Panoreportage)

Identitaire (identiteitspolitieke) jongerenbewegingen – eigen cultuur, taal, westerse waarden, antimigratie – zijn in heel Europa in opmars.[4] Het internet is overbevolkt door zelfbenoemde trollen, antifeministen, verzetsbewegingen tegen politieke correctheid, rechtse subculturen die met alles de draak steken en vinden dat je zoveel mogelijk 'te ver' moet gaan.[5] De geest is in onze structureel racistische en seksistische maatschappij[6] weer uit de fles. Nationalistisch populisme waart als een spook over de wereld.[7]

Het aantal vluchtelingen was nog nooit zo groot: 68,5 miljoen mensen, waarvan meer dan de helft kinderen. Veertig miljoen zijn vluchteling in eigen land. Vijfentachtig percent van de rest wordt opgevangen in omliggende buurlanden, extreem armoedige naties die weinig of geen hulp krijgen. Fort Europa wil er triagecentra oprichten om echte vluchtelingen te scheiden van 'illegale' gelukzoekers. Selecties in concentratiekampen, waar kennen we dat van?

Zolang we de andere kant blijven opkijken, de derde wereld aan zijn lot overlaten en neokoloniaal blijven exploiteren, zullen er steeds meer mensen onze kant op vluchten, zullen velen blijven verdrinken in de Middellandse Zee, liefst zestienduizend sinds 2014.

De antimigratie- en antimigrantenhouding is niet alleen afkeurenswaardig, ze is ook kortzichtig. Het dringt blijkbaar tot weinigen door dat wij noorderlingen over enkele decennia, als het water ons aan de lippen staat, zelf zullen moeten uitwijken naar hoger gelegen gebieden en continenten. Bij één graad meer globale opwarming verdwijnt Europa onder de zeespiegel. Nog een graad erbij en het is gedaan met (zoog)dierlijk leven op Aarde. De oorzaak kennen we met zijn allen: luchtvervuiling, auto's, vliegtuigen, elektriciteit. Mocht elke aardbewoner over één gloeilamp beschikken, dan kwam er nog eens 30 procent luchtvervuiling bij. Moeten wij noorderlingen de anderen dan ook op dit vlak blijven discrimineren?[8] Bedreigingen 'zijn soms zo groot dat we er liever geen rekening mee houden'.[9] Of het boiling frog syndrome: een kikker in een schaal met water dat zo geleidelijk wordt opgewarmd dat het dier zijn lichaamstemperatuur kan aanpassen, tot het niet meer de kracht heeft om weg te springen en wordt gekookt.[10] 

Voorbeeldfunctie

Ook in de politiek rukken narcisme, egocentrisme, racisme en ultranationalisme op. Schreeuwlelijke, demagogische presidenten en brullende dictators dienen wereldwijd als rolmodel. Ze loochenen wat ze net verzonnen hebben, liegen tegen de sterren op. Met Donald Trump als schoolvoorbeeld: geobsedeerd door macht, winnaars versus verliezers, ruig seksisme, racisme en het kleineren van al wie zwakker is.[11] De Washington Post berekende dat de man tot nog toe gemiddeld zes valse uitspraken per dag heeft gedaan.[12] Een groot deel van zijn kiezers vindt het allemaal geweldig. Zijn niet alle politiekers leugenaars? Hun president komt er tenminste eerlijk voor uit en staat garant voor vertier en wereldwijde opschudding.[13]

Luilekkerland

Vrijemarktdenken, neoliberalisme en consumentisme hebben een wereldorde en een persoonlijkheidsstructuur gecreëerd, de zogenaamde 'neoliberale persoonlijkheid', die een potentieel vernietigend effect heeft op samenleving en democratie.[14] Welvaart werd overvloed en die ontaardde in overdaad. Het kan niet op. Alles wordt aan huis geleverd - op geluk na. Mensen geven jaarlijks miljarden uit aan huisdieren; gezelschapsdieren die eenzaamheid opheffen, altijd geaaid, afgeblaft of in de steek gelaten mogen worden. Geld voor voeding, speeltjes, opsmuk, scans, openhartoperaties, chemokuren, begrafenissen en crematies.[15] In het Wijnegem Shop Eat Enjoy (het vroegere Wijnegem Shopping center) kun je vanaf 15 september voor 'slechts' 150 euro gedurende drie uur bijgestaan worden door een persoonlijke shopping assistent. Een uit New York overgewaaid ideetje.[16] Volgens Christian Louboutin, de schoenmaker die bekendheid verwierf met superhoge hakken en rode zolen, 'hebben we allemaal dingen nodig die we niet nodig hebben'.[17] Ook schoenmakers blijven niet bij hun leest. 

Alles is te koop, iedereen is consument. Ook onderwijs en studenten. In Vlaanderen wordt de overheidsfinanciering voor universiteiten berekend à rato van het aantal ingeschreven én geslaagde studenten. De gevolgen laten zich raden. Hogescholen en universiteiten snoepen elkaar studenten af met voordelen die weinig of geen uitstaans hebben met onderwijs. Er wordt 'een hele ervaring' voorgespiegeld, geen voortreffelijke opleiding. Om marktaandeel en uitstraling te vergroten deinen de programma's uit en worden colleges gegeven in krakkemikkig Engels.[18] Adolescenten worden in de watten gelegd in plaats van naar volwassenheid begeleid. De klant is koning. Het aantal studenten aan Nederlandse universiteiten is sinds 2000 met 68 procent toegenomen, maar de financiële middelen hielden geen gelijke tred.[19] Hoe zou het ook anders kunnen? Er zijn te veel studenten, professoren, slaagkansen en doctoraten. Velen horen niet thuis op een universiteit.

Er wordt beknibbeld op kwaliteit. Kritisch denken, ook over jezelf en eigen meningen, wordt meer af- dan aangeleerd. Scholen en universiteiten verlagen zichzelf tot diplomamolens. Het niveau van studenten, opleiding en leerkrachten daalt.[20] Toen ik vijftien jaar geleden als gastprofessor aan de Universiteit Gent een mastercursus begon te doceren, kreeg ik als enige richtlijn mee 'Gie, het is geen buisvak'. Toen ik een paar jaar later een frauduleuze thesis nul op twintig moest geven, maar de studente achter mijn rug 'haar' werkstuk met een dertien beloond zag, werd mijn verbijstering als volgt beantwoord door mijn vakgroepvoorzitter (een logicus): "Weet je dan niet wiens dochter dat is! De dochter van de burgemeester van Geraardsbergen!". Koning, keizer, admiraal, bedriegen doen ze allemaal!

De Nederlandse minister van Onderwijs kondigde bij het begin van het nieuwe schooljaar aan dat de druk op de studenten moet verminderen. Er moeten meer eerstejaars door! Het valt nochtans best mee met die werkdruk, en de stress waarover studenten klagen wordt vooral veroorzaakt door niet-academische activiteiten, zoals bijbaantjes om 'de gewenste levensstijl inclusief meerdere vakanties in stand te houden'.[21] Studenten lenen almaar meer geld om van meer luxe te genieten. In Nederland steeg de studieschuld vorig jaar van 1 naar 11,2 miljard euro.[22] 'Wacht niet op je volgende leven. Leef nu al voluit met AG', luidt de nieuwe imago campagne van AG verzekeringen. [22a]

 

Zolang het nog kan

Nu zo goed als alles op televisie of online te zien is, kopieer- en terugspoelbaar is, reizen velen naar de andere kant van de wereld om alles met eigen ogen te zien en vast te leggen op de niet langer gevoelige plaat of zelfverheerlijkende selfies. Alles wat je wil kan, met Neckermann.[23]

Reisagentschap De Blauwe Vogel prijst een onvergetelijk eindejaar aan met een luxe cruise naar en in Antarctica, vliegtuigreizen inbegrepen.[24] Zes dagen voordien had Avaaz een petitie opgestart om de bedreigde Antarctische wildernis te redden (in bepaalde gebieden overleven slechts twee op 18.000 pinguïnkuikens de door overbevissing en klimaatopwarming veroorzaakte honger). Kun je dit zomaar blauwblauw laten?

Deelnemers aan internationale conferenties, ook die over het milieu, komen van over de hele wereld aangevlogen, terwijl die lezingen en discussies moeiteloos vanop afstand kunnen gebeuren. Nog los van het milieu, zou het vele geld dat hierop bespaard kan worden naar minderbedeelden kunnen gaan.

Bij de minste aanleiding nemen mensen een goedkope vlucht, ook als de bestemming makkelijk per trein te bereiken is. Vrijwel iedereen weet dat ze het milieu verder om zeep helpen en alleen maar goedkoop reizen op kosten van werknemers van de vliegtuigmaatschappij. In drukke toeristische oorden komt de plaatselijke bevolking in opstand. Ecotoerisme en astrotoerisme (naar donkere landen om helderder sterren te zien) zitten in de lift. 'Je leeft maar één keer' en 'Zolang het nog kan', krijg ik te horen. Alsof mensen van vroegere generaties dit konden, er geld en tijd voor hadden. Alsof je heen-en-terug van de derde naar de vierde wereld kunt vliegen. Alsof onze kleinkinderen en achterkleinkinderen nog de toerist zullen kunnen uithangen. Alles wordt opgebruikt. Een hedonisme dat aan cynisme grenst.

Weegee,The Tourist,ca. 1940

 

Tegenkennis

De vrije markteconomie heeft niet alleen bedrijven maar ook mensen geprivatiseerd. Velen zijn hun eigen zelfingenomen, zelfrechtvaardigende, egocentrische autoriteit geworden. Subjectiviteit primeert op objectiviteit. Via het achterpoortje van vrije meningsuiting is het recht op vrijheid van meningsuiting omgeslagen in de overtuiging dat eenieders mening, over wat dan ook, evenveel waard is als die van wie dan ook. Rede en wetenschap worden in vraag gesteld. Wat denken die wetenschappers wel?! Mensen op de maan? Klimaatopwarming? Jodenuitroeiing? Aids? 9/11? Allemaal fabeltjes! Drink rauwe melk en laat je kinderen niet vaccineren! Volgens 'anti-vaxxers' doen inentingen veel meer kwaad dan goed. Mede hierdoor kreeg vorig jaar slechts 45 procent van de dertienjarige Nederlandse meisjes de HPV-prik, een inenting tegen baarmoederhalskanker.[25] De Italiaanse anti-establishment Vijfsterrenbeweging (Movimento 5 Stelle,) in 2009 opgericht door de komiek en blogger Beppe Grillo) verspreidt al jaren het gerucht dat vaccins autisme veroorzaken (een gerucht dat onder meer terugging op een artikel in The Lancet waarin dit verband werd gelegd, een artikel dat pas na twaalf jaar werd weerlegd en ingetrokken).25a Het aantal gevallen van mazelen in Italië is in de voorbije jaren sterk toegenomen. Slechts 85% van de kinderen wordt gevaccineerd. Nu de Vijfsterrenbeweging in de regering zetelt heeft ze de door de vorige, linkse regering ingevoerde vaccinatiewet (10 vaccinaties voor wie school wil lopen) afgezwakt door het verplichte doktersattest te vervangen door een gewone verklaring van de ouders. In Italië beroepen anti-vaxxers zich op keuzevrijheid om privéscholen op te richten voor hun niet gevaccineerde kinderen. Een chemische bom.

Een demonstratie tegen verplichte vaccinatie in Rome, 2017 – Stefano Montesi/Corbis, Getty Images

Dit soort tegenkennis wordt als een lopend vuurtje verspreid via sociale media en het internet. Vierenveertig procent van de volwassen Noord-Amerikanen haalt zijn nieuws uit Facebook, nieuws op maat van de gebruiker. Tweeënzestig procent haalt zijn kennis op sociale media in het algemeen.[26] Het internet, die overvloed aan ongecontroleerde, door niemand geverifieerde kennis, is voor velen een snelkoppeling naar eruditie in schijn. Meningen en feiten worden door elkaar gehaald. En wie denkt even veel te weten als experts, denkt al gauw dat hij/zij nooit fouten maakt en verdraagt nog minder erop gewezen te worden.[27] De wijsheid van de massa verdringt onderzoek en expertise. De waarheid verdrinkt in een oceaan van irrelevantie. Iedereen beroemd én De slimste mens.

Ook de gevestigde media onderhouden meer dan ze informeren. 'We gaan live naar', waarop een ooggetuige verschijnt die alleen vertellen kan dat hij het in Keulen heeft horen donderen. Recent kwam ook bij VTM protest tegen een berichtgeving die voorrang verleent aan ongevallen, branden en weerfenomenen op buitenlands en politiek nieuws.[28] Het is één grote infotainmentsoep. Mensen braaf, zoet en tevreden houden met spelletjes, prijzen en producten. Ze af en toe ook een beetje bang maken om ze meteen gerust te stellen: wat hebben we het hier goed![29]

Toen op 5 september het VRT-Nieuws verkeerdelijk berichtte dat Adolf Hitler in Mein Kampf (1925-26) had aangekondigd dat hij de joden zou uitroeien, probeerde ik te voorkomen dat deze onwaarheid in volgende nieuwsuitzendingen werd herhaald. Aan de telefoon kreeg ik te horen dat de VRT niet telefonisch bereikbaar was en dat ik mocht inhaken. Op het contactformulier dat ik op de VRT-website invulde, kreeg ik het automatisch antwoord dat men er naar streefde binnen de 45 dagen te reageren. Nieuws laat zich niet meer actualiseren of corrigeren. [29a]

Bonheur

Er is teveel van alles. We kampen met keuzestress: welke school, ziekteverzekering, auto, jurk, kostuum, uniform, pannenlap, hebbeding? 'Ik voel de keuzestress al komen', afficheert Orange bij een ongelimiteerd aanbod van smartphones voor wie een abonnement koopt (september 2018). In deze door de economie op sleeptouw genomen democratie kun je bijna niet meer ontkomen aan het bombardement van reclame, amusement en oppervlakkige weetjes. We hebben het niet meer in eigen hand. Apps moeten ons redden. Schermtijd van Apple bijvoorbeeld, dat toelaat het gebruik van je smartphone aan banden te leggen.

Volgens sommigen zijn we nog gelukkiger dan we denken.[30] 'Geluk' en 'gelukkig zijn' worden evenwel niet duidelijk omschreven. 'Blijer zijn', meer gelijkheid qua gender en inkomen, de vrijheid zelf te mogen kiezen, je eigen leven mogen bepalen, zoiets, of dat alles samen. Hier kunnen al flink wat kanttekeningen bijgeplaatst worden. Luck is an attitude, dicteert de nieuwe slogan van Martini. Schijn bedriegt niet meer. Benevelde mensen zijn gelukkig zolang ze niet strontzat zijn, niet meer beseffen dat ze bestaan.

Ook Steven Pinker, hoogleraar cognitieve psychologie aan de universiteit van Harvard, vindt dat het met ons beter gaat dan we denken, en dat de zonnige kant van het leven moet primeren.[31] Always look on the bright side of life, zongen de in groep gekruisigde Monty Pythons al in The Life of Brian (1979), hun hilarische en geruchtmakende persiflage op het leven van Christus.

Volgens bovenvermeld artikel zou geluk ook toenemen met de welvaart. Over de derde of vierde wereld wordt evenwel met geen woord gerept. De enen baden in luxe, de anderen verzuipen in miserie. Frankrijk telde in 2016 8,8 miljoen armen, 14 procent van de bevolking. Mensen die het met minder dan 1.026 euro per maand moesten stellen (60 procent van het gemiddeld inkomen van de bevolking, 1710 euro p/m). Zo'n vijf miljoen onder hen had per maand minder dan 855 euro.[32] 

De kloof tussen arm en rijk wordt steeds dieper; niet breder, de neoliberale maatschappij heeft belastingbetalers en consumenten nodig. De economische ongelijkheid tussen rijk en arm is in de voorbije twintig jaar in heel wat landen toegenomen, zeker in de VS. Globalisering, technologie en liberalisering van de markt hebben hun beloften niet ingelost.[33]

Menselijk welbevinden en tevredenheid - om het begrip geluk even te omzeilen - houden verre van altijd gelijke tred met welvaart. Welzijn en geluksgevoel zijn relatief, plaats-, context- en tijdgebonden (une bonne heure). Zelfs al ben je relatief welvarend en leid je een comfortabel leventje, als je status daalt of je omgeving dreigt, zul je je minstens een beetje ellendig voelen.

correctie 20.10.2018: Mooi bedacht, maar bonheur heeft niets van doen met het Franse heure. Bonheur betekende oorspronkelijk (vroegste bron 13de eeuw) 'voorspoed, toeval, lot'. 'Geluk hebben dus' in plaats van 'gelukkig zijn'. Was het lot je minder gunstig gezind, zat het tegen, had je malheur. De stam heur, vind je ook terug in heureux.

In 1980 moest 44 procent van de wereldbevolking het met minder dan 2 dollar per dag stellen, nu is dat gedaald tot 10 procent. Maar het welzijn van mensen hangt vooral af van hun onmiddellijke omgeving. Wie zijn job verliest omdat een multinational nog een fabriek naar een derde wereldland exporteert, maalt er niet om dat de globale economie het goed doet, of dat meer dan een half miljard Chinezen niet langer straatarm zijn.

Het subjectieve welzijnsgevoel wordt niet alleen door de realiteit bepaald maar ook door je waarneming. Zolang we ons via televisie, reclame en sociale media vergapen aan rijkdom en rijken, appartementen van vijfhonderdduizend euro en meer ('Huizenjagers', Vier); zolang mensen blijven denken dat er te veel belastinggeld wordt vergooid aan plantrekkers en vreemdelingen, zullen frustratie en ongenoegen toenemen.

Waarde en sociale status worden al te vaak afgemeten aan die van anderen. Status verklaart ook niet alles. Het bon mot 'slagen volstaat niet, anderen moeten mislukken', is geen compleet verzinsel. Plotse financiële welvaart van iemand in je directe sociale omgeving tast niet zelden het eigen welbevinden aan.

In deze te welvarende wereld wordt vrijheid veeleer economisch dan politiek bepaald. Zwakken boeten voor economisch sterken. Veel huurders moeten meer dan de helft van hun loon afstaan aan wie per definitie al meer bezit. In Vlaanderen worden gemiddeld dertig huurders per dag uit hun huis gezet (VRT Nieuws, 12.9.2018). In studentensteden kamperen bedelaars bij geldautomaten waar jong kapitaalkrachtig volk geld binnenrijft. In derdewereldlanden zoeken arme mensen op de afvalhopen van de welvaart naar iets bruikbaars. [34] 

 Foto gemaakt door James Barnett op afvalhopen in Nicaragua36

 

Neoliberalisme schept ongelijkheid en onzekerheid. Hoe groter de ongelijkheid, hoe meer stress, zorgen, politieke polarisatie en hoe minder sociale verbondenheid.[35]

Hoe vrij zijn wij verslaafde consumenten, vastgeketend aan bankleningen voor studies, auto's en huizen; in een wereld-op-slot omdat anderen onze overvloed begeren? 'Geen buit, geen dief.' 

De meesten onder ons hebben te veel te verliezen om nog kritisch en opstandig te zijn. Maar laat ik alsjeblieft fout zijn en zo snel mogelijk ongelijk te krijgen!

 Bronnen:

[1] Maarten Lambrechts – 'Verkeer als doodsoorzaak in 9 infografieken', MO*, 7 juni 2018 https://www.mo.be/analyse/doodsoorzaak-verkeer

[2] Claudia Kammer – 'SCP: leefniveau stijgt maar sociale kloof blijft groot', NRC Handelsblad, 10.9.2018 https://www.nrc.nl/nieuws/2018/09/10/scp-leefniveau-stijgt-maar-sociale-kloof-blijft-groot-a1616006

[3] Panorama, 5 september 2018 https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/pano/2018/pano-s2018a10/

[4] 'Radicaal rechtse voorhoede', Tegenlicht VPRO, 16.8.2018; De Standaard, 7.9

[5] Zie daarover 'Rechtsaf naar Kekistan', Tegenlicht, VPRO, 23.8.2018 & Angela Nagle – Kill all Normies. Online culture wars from 4Chan and Tumblr to Trump and the Alt-right, 2017

[6] Nadia Fadil, KUL-hoofddocent etnisch-culturele minderheden, in Samira Bendadi – 'Dekolonisatie is een kwestie van herverdeling – én respect', MO*, 7.9.2018 https://www.mo.be/interview/deze-samenleving-structureel-racistisch?utm_campaign=emo&utm_medium=newsletter&utm_source=email

[7] Timothy Garton Ash - Jesus Rex Poloniae, New York Review of Books, august 16, 2018 - https://www.nybooks.com/articles/2018/08/16/jesus-rex-poloniae/

[8] Nathaniel Rich – 'Losing Earth: The Decade We Almost Stopped Climate Change, The New York Times Magazine, 1.8.2018 

https://www.nytimes.com/interactive/2018/08/01/magazine/climate-change-losing-earth.html?hp&action=click&pgtype=Homepage&clickSource=image&module=photo-spot-region®ion=top-news&WT.nav=top-news).

[9] Tim Flannery – 'The Big Melt', NY Review of Books, 16.8.2018, p. 60

[10] Filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=TyBKz1wdK0M

[11] Samir Gandesha – 'The Neo-Liberal Peronality: Charting the rise of Donald Trump', Institute for the Humanities, Contours Journal, Spring 2017 - http://www.sfu.ca/humanities-institute/contours/issue8/psycho-trump/4.html - Thijs Lijster – 'De stront van de baas eten', De Groene Amsterdammer, 5 september 2018 https://www.groene.nl/artikel/de-stront-van-de-baas-eten?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=2f8b682713-Wekelijks-2018-09-05&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-2f8b682713-69885825

[12] Michiko Kakutani – The Death of Truth, London, William/Collins, 2018, p. 13

[13] ibid, 82

[14] Samir Gandesha - From the 'Authoritarian' to the 'Neo-Liberal' Personality, draft, http://www.academia.edu/22774493/From_the_Authoritarian_to_the_Neo-Liberal_Personality

[15] Daphne van Paassen – Een wandelstok voor Bello, De Groene Amsterdammer, 18 juli 2018 https://www.groene.nl/artikel/een-wandelstok-voor-bello

[16] De Standaard, 30.8.2018 http://www.standaard.be/cnt/dmf2018µ0830_03691003

[17] NRC Handelsblad, 28 augustus 2018

[18] NRC Handelsblad, 31 aug 2018, https://www.nrc.nl/nieuws/2018/08/31/academisch-opvangkamp-a1614836

[19] NRC Handelsblad, 31 augustus 2018

[20] VRT Nieuws, 1.9.2018

[21] NRC Handelsblad, 3 september 2018, https://www.nrc.nl/nieuws/2018/09/03/de-lat-ligt-echt-niet-te-hoog-voor-studenten-a1615101?utm_source=SIM&utm_medium=email&utm_campaign=5om5&utm_content=&utm_term=20180903

[22] NRC Handelsblad, 1 september 2018

[22a] https://vimeo.com/242744670  1 oktober, 2018

[23] Youtube filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=j7GDt7LVia0

[24] achterop Knack, 22.8.2018

toevoeging 6.11.2018 Die dure en bijzonder vervuilende cruises en vliegtuigreizen zijn blijkbaar bijzonder in en worden door tal van publicaties gepromoot, onder meer om het groepsgevoel onder lezers aan te sterken. Zie hierover: https://www.nrc.nl/nieuws/2018/11/03/op-de-nrc-cruise-hoe-consequent-moet-een-krant-eigenlijk-zijn-a2753758#/handelsblad/2018/11/03/#210

[25] Frederiek Weeda - 'Je weet niet of de rest gevaccineerd is', NRC Handelsblad, 25 juni 2018 https://www.nrc.nl/nieuws/2018/06/25/je-weet-het-niet-of-de-anderen-op-de-creche-gevaccineerd-zijn- a1607855?utm_source=SIM&utm_medium=email&utm_campaign=5om5&utm_content=&utm_term=20180626

[25a] Jason Horowitz– ‘Italy Eases Vaccine Law Just as Children Return to School’, The New York Times,22.9.2018https://www.nytimes.com/2018/09/20/world/europe/italy-vaccines-five-star-movement.html;Laura Eggertson – ‘Lancet retracts 12-year-old article linking autism to MMR vaccines’, CMAJ.JAMC,march 2010 –https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2831678/.

[26] Robert Darnton – 'The Greatest Show on Earth', New York Review of Books,28.6.2018 http://www.nybooks.com/articles/2018/06/28/fantasyland-bunk-greatest-show-on-earth/#fnr-2

[27] Tom Nichols – The death of expertise. The campaign against established knowledge and why it matters, New York, Oxford University Press, 2017 – p 70-109

[28] De Standaard, 6.9.2018

[29] Nichols, 139

[29a] Bijna een maand later, op 3 oktober, kreeg ik een reactie van de ombudsdienst: inderdaad verkeerd in het journaal maar juist op onze website. Maar dat, beste Ombudsman, is helemaal het punt niet. Dat het op de VRT website zogenaamd 'correct' staat is onjuist (er wordt gewoon niets over gezegd, laat staan iets gecorrigeerd) en bovendien irrelevant. Het belangrijke punt is dat wat in het 13u journaal fout werd gezegd (de bevestiging van een hardnekkige mythe), in alle volgende journaals werd herhaald. De specialist in deze materie die ik ben, kon dit met geen mogelijkheid corrigeren. Uw redactie was noch telefonisch, noch per mail direct bereikbaar. En zo worden stereotypen in de hand gewerkt.

[30] Hidde Boersma - 'Modernisering is de weg naar een beter leven', De Groene Amsterdammer, 15 augustus 2018 https://www.groene.nl/artikel/modernisering-is-de-weg-naar-een-beter-leven

[31] Knack, 13.9.2018 https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/het-gaat-beter-dan-u-denkt-volgens-steven-pinker-we-mogen-de-zonnige-kant-van-het-leven-niet-negeren/article-opinion-1196593.html?utm_source=Newsletter-13/09/2018&utm_medium=Email&utm_campaign=Newsletter-RNBOCHKN&M_BT=17402112088003

[32] 'En 2016, la France comptait près de neuf millions de pauvres', Le Monde,11.9.2018 https://www.lemonde.fr/societe/article/2018/09/11/en-2016-la-france-comptait-pres-de-neuf-millions-de-pauvres_5353647_3224.html. In Vlaanderen wordt 13,8% van de kinderen in armoe geboren; een verdubbeling in tien jaar tijd ('Arm Vlaanderen', Pano, 12.9.2018 https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/09/12/pano-arm-vlaanderen-5-jaar-later/; zie ook suggesties voor verbetering vanwege Netwerk tegen Armoede; https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/09/13/opinie-netwerk-armoede-na-pano/

[33] Joseph E. Stiglitz – 'Meet the ‘Change Agents’ Who Are Enabling Inequality', The New York Times, 20.8.2018 - https://www.nytimes.com/2018/08/20/books/review/winners-take-all-anand-giridharadas.html?emc=edit_bk_20180824&nl=book-review&nlid=7317642320180824&te=1&login=smartlock&auth=login-smartlock

[34] Katy Steele – 'James Barnett, a man who gave up everything he owned to live on the streets and love the poor', Reporting for the public good,

https://publicgoodreporting.wordpress.com/2012/04/23/james-barnett-a-man-who-gave-up-everything-he-owned-to-live-on-the-streets-and-love-the-poor/

[35] Jonathan Rauch – 'Why Prosperity Has Increased but Happiness Has Not', New York Times, 21.8.2018 https://www.nytimes.com/2018/08/21/opinion/happiness-inequality-prosperity-.html?emc=edit_ty_20180823&nl=opinion-today&nlid=7317642320180823&te=1

[36] Katy Steele – ‘James Barnett, a man who gave up everything he owned to live on the streets and love the poor’,Reporting for the public good,https://publicgoodreporting.wordpress.com/2012/04/23/james-barnett-a-man-who-gave-up-everything-he-owned-to-live-on-the-streets-and-love-the-poor/    

Zie ook het fotoproject van Kadir van Lohuizen: Wasteland,2017 http://noorimages.com/project/wasteland/

Gepubliceerd in De Wereldmorgen, 17.9.2018, Het Salon van Sisyphus, 26 september 2018 en De Geus, november 2018, p. 20-25