Moraal en moreel
Wat is het verschil tussen moreel en moraal? Ik associeer moreel met een gemoedsgesteltenis en moraal met een manier van gedragen, een menselijke waarde. Waarom zegt men dan dat iets immoreel is wanneer het indruist tegen menselijke waarden ? (Vraag van een 54-jarige man op www.ikhebeenvraag.be)
Goeie vraag want daar bestaat nogal wat verwarring over; de begrippen worden vaak zonder onderscheid door mekaar gebruikt. Een goede afspraak is dat je de term 'moreel', als zelfstandig naamwoord (een ding, iets), gebruikt als 'het moreel', zijnde de mentale of geestelijke kracht van een persoon (vergelijk met iemands fysieke kracht). Zeg maar de mentale of psychische energie waarover iemand beschikt om het hoofd te bieden aan moeilijkheden. Mentale of geestelijke weerbaarheid. Blijkbaar ging of gaat men ervan uit dat die geestelijke kracht samenhangt met de sterkte van iemands zedelijke overtuiging(en), het geheel van zijn/haar morele waarden.
En zo belanden we dus bij dat andere begrip, 'de' of 'een moraal'. Beide begrippen, 'moreel' en 'moraal' zijn afgeleid van het Latijnse 'mores' voor 'zeden' (of 'moralis' = 'wat betrekking heeft op de zeden'). En zeden zijn (door een groep, een gemeenschap) algemeen aanvaarde gebruiken en waarden, dat wil zeggen wat door die groep waardevol geacht wordt.
Best verwarrend en daarom heeft men ooit (eind 19de eeuw) het achtervoegsel -aal (in 'moraal') veranderd in -eel (voor 'moreel'). Het blijft een beetje ongemakkelijk aangezien 'moraal' in bijvoeglijk gebruik 'moreel' wordt, zoals in het door u aangegeven 'immoreel'. Men heeft het overigens ook over 'morele verplichting', ''morele chantage' ("niet gepleegd ter wille van materieel gewin, maar als bedreiging van iemands integriteit" - Van Dale). En in verscheidene andere talen, zoals het Frans, gebruikt men de termen door elkaar, zoals in 'avoir le moral', wat in ons taalgebruik verkeerdelijk overging in 'de moraal hebben' in plaats van 'het moreel hebben' in de betekenis van de goede, positieve ingesteldheid hebben.
Maar moraal heeft wel degelijk zoals u stelt met menselijke waarden en waardering te maken en (gedrags)normen ('manier van gedragen') om die waarden te behouden of te realiseren. Een goed synoniem voor moraal en moreel in deze betekenis is ethiek (ethisch), al gebruiken sommigen dat begrip liever voor de studie van een of de moraal.
'Immoreel' is een ontkenning, betekent letterlijk 'zonder moraal', dus de negatie of overtreding van (bepaalde) menselijke waarde(n). Immoreel gedrag is doorgaans niet de negatie van alle menselijke waarden. Wij noemen het immoreel omdat het tegen onze centrale waarde(n) indruist. Maar een arts die een embryo doodt om de moeder te redden handelt niet immoreel maar geeft de voorkeur aan een volgens hem hogere waarde. Een moeilijker denkoefening is dat mensen en mensengroepen in de loop der tijden vaak veel kwaad aangericht hebben in naam van het goede. Denk bijvoorbeeld aan de Inquisitie (met vreselijke folteringen en brandstapels voor ketters), aan de kruistochten of aan radicale eugenetica - het steriliseren of (onder de nazi's) uitroeien van minderwaardig geachte mensen(groepen) om het volk, het ras, de soort mens te verbeteren. Immoreel lijkt het nu wel, maar destijds gezien als een noodzakelijk kwaad, aangericht met de allerbeste bedoelingen. Zoals een arts de zieke appendix uit een gezond lichaam moet halen om het leven te behouden.
(juli 2009)
