Geamerikaniseerde holocaust
Berenbaum is een vooraanstaand Amerikaans, joods, religieus denker. Als directeur van het United States Holocaust Memorial Museum in Washington heeft hij de leiding over een project dat het verhaal van de judeocide wil bruikbaar maken voor alle Amerikanen; het moet onderdeel worden van het verhaal van pluralisme, tolerantie, democratie en mensenrechten dat de VS over zichzelf vertellen. Wat sommige joodse denkers afkeurend de amerikanisatie van de holocaust noemen, is voor Berenbaum een eerbare zaak. Herdenking alleen is niet zaligmakend, de wijze waarop gebeurtenissen uit het verleden hier en nu herdacht worden, bruikbaar gemaakt worden voor de toekomst, is op zijn minst even belangrijk. De amerikanisatie maakt de Holocaust weliswaar minder exclusief joods, joden verliezen de controle over het verhaal, voorstanders van absolute uniciteit van de judeocide moeten inbinden, maar de amerikanisatie laat joden toe zich àls joden, àls joodse gemeenschap te integreren in de Amerikaanse maatschappij. Berenbaum meent dan ook dat de uniciteit van het joodse leed niet geponeerd maar begrepen moet worden, door toetsing aan het leed van andere slachtoffers (een stelling die hij in de praktijk heeft gebracht in A mosaic of victims. Non-Jews persecuted and murdered by the nazis, London/NewYork, Tauris, 1990).
Berenbaums standpunten zijn het resultaat van grondige reflectie over de verschillende, evoluerende wijzen waarop joden in Israël en joden in de VS de holocaust sociaal, politiek, filosofisch en theologisch verwerkt en geïnterpreteerd hebben. Daarover handelen de essays in deze interessante bundel. Rode draad doorheen het boek is het vraagstuk van joodse identiteit. Sinds de Libanon-oorlog en de intifada hebben tragedie (de holocaust) en triomf (de staat Israël) hun legitimerende en identiteit verlenende functie verloren voor vele joden, vooral Amerikanen. De Midden-Oosten politiek van Israël in de jaren tachtig stelde een einde aan de op Israël toegespitste periode van het Amerikaanse jodendom. Amerikaanse joden kunnen heden ten dage ook geen identiteit meer ontlenen aan antisemitisme dat in de VS gelukkig fel geslonken is. Ze moeten dus een zelfstandige, multi-dimensionele identiteit ontwikkelen, een eigen geschiedenis schrijven.
Helemaal duidelijk wordt het niet, maar naast de amerikanisatie verwacht Berenbaum kennelijk ook een oplossing van de renaissance van het orthodoxe jodendom. Die heropleving (in Israël en de VS) beschouwt hij als een gevolg van een ideologische crisis van het seculiere zionisme. Het zionisme is er, niettegenstaande briljante verwezenlijkingen, niet in geslaagd een aantal basisdoelstellingen te realiseren. Joden zijn nog altijd kwetsbaar, afhankelijk van vreemde machthebbers, verspreid over de hele wereld en worden nog altijd als een abnormaal volk beschouwd. Nationalistische en orthodoxe bewegingen spelen op dit ideologisch vacuüm in.
Deze thema's en vraagstukken worden behandeld in een rijk gevarieerd geheel van artikels. Onder meer over Holocaust-onderricht, dat sinds de jaren zeventig met een factor honderdduizend toenam, over aantrekkingskracht en beperkingen van het joodse ethos van Holocaust en Verlossing dat Elie Wiesel uitdraagt.
Het zal de Europese, niet-joodse lezer af en toe duizelen als hij verneemt welke enorme vlucht holocaustherdenking en -indoctrinatie in de VS hebben genomen. Hij zal zich ook vragen stellen over opportuniteit van de opsomming die Berenbaum geeft van de vele joden op hoge maatschappelijke posities (om aan te tonen dat joden die zich als joden profileren in de VS verregaand aanvaard worden en veel macht kunnen verwerven).
Dit aanbevolen boek wordt een weinig ontsierd door enkele onjuistheden over de judeocide, een aantal hardnekkige mythes, wat gezien status, functie en doelstellingen van de auteur verwonderlijk mag heten. Het is bijvoorbeeld niet waar dat de nazi's absolute voorrang gaven aan de jodenmoord, zelfs op de oorlogsinspanningen (p. 30); noch dat de uitroeiing van het joodse volk twaalf jaar lang de hoofddoelstelling was van de Duitsers (p. 73), een programma dat ze planmatig (eerst uithongeren, dan vergassen) verwezenlijkt hebben (p. 78). Deze en soortgelijke beweringen zijn argumenten die uiteindelijk toch kaderen in het uniciteitsvertoog.
