De Auschwitz processen | Terzake niet ter zake
Gisteren, 16 oktober 2013, ging een deel van Terzake over 'het Auschwitzproces'. Aanleiding was het vastlopen van een pas opgestarte website met toonbandopnames van een Auschwitz proces: getuigenissen van overlevenden, verdediging en uitvluchten van daders en hun advocaten. De interesse voor de website was zo overweldigend groot dat het op 7 oktober door het Fritz Bauer Institut opgestarte initiatief vastliep.
Om een en ander toe te lichten had Terzake Christophe Busch uitgenodigd, zakelijk leider van de Kazerne Dossin. Helaas hadden zowel Busch als zijn interviewster Kathleen Cools het niet over de betekenis van de Duitse Auschwitz processen – als ze die betekenis al kenden – maar werd nietszeggend vastgesteld dat de belangstelling voor de Holocaust (Endlösung, jodenuitroeiing) groeiende was, iets wat ook moest blijken uit de vele jonge bezoekers ("100.000 in amper een jaar tijd") die het nieuwe museum Kazerne Dossin te verwerken krijgt. Dat het gros van deze bezoeken door scholen wordt georganiseerd, een verplicht – in het programma ingeschreven – nummertje voor jongeren, werd er niet bij verteld. Onvermeld bleef ook dat de jongeren in twee uur tijd door het museum worden gejaagd onder historisch gezien niet altijd even deskundige begeleiding van snel-snel opgeleide gidsen, en dat de jongeren vaak nog dezelfde dag ook nog eens Breendonk moeten bezoeken.
Busch en Cools maakten van de gelegenheid niet alleen gebruik om Kazerne Dossin te bewieroken, Busch greep de kans ook aan om zijn eigen onderzoek en dada voor het voetlicht te brengen. Zonder verdere duiding stelde hij dat vergelijkend onderzoek van genociden zou aantonen dat steeds weer dezelfde mechanismen werkzaam zijn. Dat is tot op grote hoogte het geval wat betreft ontmenselijking van slachtoffers en gedrag van massamoordenaars, maar niet wat betreft de politiek-ideologische veroorzaking van genociden.
Ook het door Karl-Friedrich Höcker (in 1944 adjudant van de kampcommandant van Auschwitz) samengestelde fotoalbum (dat in 2006 aan het licht kwam) kwam vrij uitvoerig aan bod. Christophe Busch is betrokken bij de Nederlandse uitgave van dit album en voert Höcker graag op als de typische dader. Höcker was een van de medebeschuldigden tijdens het eerste Auschwitzproces en kreeg 7 jaar gevangenisstraf (later op een ander proces nog eens vier jaar voor zijn betrokkenheid bij de jodenuitroeiing in kamp Majdanek).
Vermeldenswaard is nog dat Christophe Busch, voor zijn aanstelling in Kazerne Dossin, aan een doctoraat werkte en dat nu misschien nog doet. Collega professor Johan Braeckman is zijn promotor, een filosoof die zweert bij evolutionaire psychologie en geenszins gespecialiseerd is in genociden, Endlösung of daderschap. Busch vertelde me dat Johan Braeckman hem eerlijkheidshalve vroeg waarom hij hem en niet Gie van den Berghe, toch een gedoodverfd specialist ter zake, als promotor koos. Waarop Busch antwoordde dat GvdB in Joodse middens persona non grata is (wat helaas klopt) en dat hij zijn toekomstkansen gaaf wou houden.
In Terzake kwam de échte betekenis van de Auschwitzprocessen (drie in totaal en nog enkele opvolgingsprocessen in de jaren 1970) op generlei wijze aan bod. Zoals bekend waren deze processen zeker niet de eerste strafzaken tegen nationaal-socialisten, maar anders dan de Neurenbergprocessen (1945-1948), het Bergen-Belsen proces (1945), het Auschwitzproces in Krakau (1947) en het Eichmannproces in Jeruzalem (1961), werden de Auschwitzprocessen in Frankfurt-am-Main niet door vertegenwoordigers van de overwinnaars georganiseerd (Amerikanen, Russen, Britten, Fransen) of van de slachtoffers (Polen, Israël). Neen, de Auschwitzprocessen kwamen er op initiatief van het 'daderland' en het waren Duitsers die over Duitsers recht spraken. Voordien waren weliswaar al enkele processen tegen nazi-misdadigers gevoerd, maar de Auschwitz processen waren de eerste stap om op grote schaal strafrechtelijk af te rekenen met de Jodenuitroeiing door de nazi's.
Van belang hierbij was de oprichting in 1958 van een centraal orgaan ter bestraffing van nationaalsocialistische misdaden (in Ludwigsburg). Procureur-generaal Fritz Bauer (naar wie voormeld instituut werd vernoemd), een sociaaldemocraat die in 1933 door de nazi's werd gearresteerd, en Hermann Langbein, president van het Internationale Auschwitzcomité, ijverden van bij de oprichting van dit centrale orgaan voor een heus Auschwitzproces. Het eerste Auschwitzproces liep van eind 1963 tot augustus 1965, en het zijn de bandopnames van dit proces die het Fritz Bauer Institut al in 2005 beschikbaar stelde voor het grote publiek (1 dvd: Der Auschwitz Prozess, www.zeno.org) en nu dus ook op die website staan (www.auschwitz-prozess.de).
