Mens zijn
Wat betekent mens zijn?
Ik weet dat ik bijvoorbeeld kan reflecteren op mijn gedrag of gevoelens en dat mijn kat dat niet kan. Maar is dat de betekenis van mens zijn? Of is het meer juist de overeenkomsten die ik heb met dieren of natuur?
(vraag van een 30-jarige vrouw op www.ikhebeenvraag.be)
Vele filosofen en geleerden hebben zich daar in de loop der tijden het hoofd over gebroken. Een eenvoudig, éénduidig antwoord is niet mogelijk. Veel hangt af van je invalshoek. Is dit biologisch dan kom je uit bij de Linnaeus' Homo sapiens, en hem ging het vooral om verschillen (in mindere mate gelijkenissen) tussen mens en andere dieren.
Ook met 'de betekenis' van de mens geraak je niet veel verder. Die betekenis kan hier en nu bijvoorbeeld zijn dat de mens de enige diersoort is die zijn/haar biotoop en die van alle andere dieren en planten vernietigt door overbevolking en technisch vernuft.
Zeker is (al werd en wordt daar in sommige, vooral religieuze, kringen nog aan getwijfeld) dat de mens een dier is. De vraag naar de betekenis van de mens moet mijns inziens dus beantwoord worden door vergelijking met alle andere dieren. Dus door na te gaan wat de mens onderscheidt van alle andere dieren.
En dan kom je uit bij zaken als het gebruik van instrumenten (er zijn nog dieren die dat doen), het vervaardigen van instrumenten (al wat minder dieren), abstraheervermogen, en technisch vernuft (het bedenken van innoverende instrumenten), fantasie, religie, kunst, cultuur en - zoals u al aanstipte - zelfbewustzijn (iets wat bijzonder weinig dieren hebben).
Al die eigenschappen of vermogens kunnen ten goede en ten kwade worden aangewend. Geen enkel ander dier kan nog wil de hele aardse biotoop vernielen (atoomenergie, atoomwapens), geen enkel ander dier bedenkt een genocide en voert die planmatig en volgehouden uit.
